Τα οιστρογόνα [οιστρόνη (Ε1), οιστραδιόλη (Ε2), οιστριόλη (Ε3)], η προγεστερόνη, η τεστοστερόνη και η δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA) είναι ορμόνες που παράγονται από τις ωοθήκες. Κάθε μία από αυτές διεγείρει υποδοχείς του σώματός μας κι έτσι μας επηρεάζουν ποικιλοτρόπως, σωματικά και ψυχολογικά. Τα επίπεδα των ορμονών αυτών, με την πάροδο του χρόνου και την αύξηση της ηλικίας, σταδιακά μειώνονται με αποτέλεσμα την εμφάνιση μίας σειράς συμπτωμάτων, όπως εξάψεις (οι οποίες αποτελούν το συχνότερο σύμπτωμα της κλιμακτηρίου και της εμμηνόπαυσης), αύξηση του σωματικού βάρους, μεταβολές της ψυχολογίας, μείωση ή απώλεια της ερωτικής επιθυμίας. Έτσι οι γυναίκες πολλές φορές αισθάνονται ότι ‘‘δεν είναι πλέον ο εαυτός τους/ όπως συνήθιζαν’’. Τα συγκεκριμένα συμπτώματα είναι πιθανό να εμφανιστούν πριν σταματήσει να εμφανίζεται η περίοδός σας (δηλαδή κατά την περιεμμηνόπαυση ή κλιμακτήριο) ή αφού επέλθει ένας χρόνος μετά τη διακοπή του εμμηνορρυσιακού κύκλου (εμμηνόπαυση). Πολλές γυναίκες ενδιαφέρονται να μάθουν πώς μπορούν να αντμετωπιστούν αυτά τα συμπτώματα, δεδομένου ότι συχνά διαταράσσουν την ποιότητα ζωής τους. Η αντικατάσταση των ορμονών που λείπουν με τη μορφή του φαρμάκου (ΘΟΥ) είναι αποτελεσματική στη μείωση των συμπτωμάτων, ωστόσο, μερικές γυναίκες επιλέγουν να δοκιμάσουν φυτικά προϊόντα ή άλλες εναλλακτικές θεραπείες.

Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (ΘΟΥ) έχει αποτελέσει θέμα αντιπαράθεσης για αρκετά χρόνια σχετικά με τα οφέλη και τους κινδύνους που επιφέρει η χορήγηση της. Η περιεμμηνόπαυση και η εμμηνόπαυση μπορεί να αποτελέσουν μία ιδιαίτερα αγχωτική περίοδο στη ζωή των γυναικών με όλες τις φυσικές και συναισθηματικές αλλαγές που συνεπάγονται. Αυτές οι αλλαγές όχι μόνο μπορεί να διαφέρουν από μήνα σε μήνα, αλλά μπορεί και να διαρκέσουν για αρκετά χρόνια. Η ΘΟΥ έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματική στην ανακούφιση πολλών από αυτά τα συμπτώματα αλλά έχει κι ορισμένους κινδύνους. Σύμφωνα με την έρευνα Women’s Health Initiative (WHI) που έγινε το 2002 η ΘΟΥ συστήθηκε να χορηγείται με την έναρξη των περιεμμηνοπαυσιακών συμπτωμάτων και μέχρι την εμμηνόπαυση. Αρχικά, οι επιλογές της ΘΟΥ περιορίζονταν σε μια μικρή ποσότητα συνταγογραφούμενων φαρμάκων, ωστόσο σήμερα, υπάρχουν πολλά συνταγογραφούμενα και μη συνταγογραφούμενα φάρμακα κι επομένως διάφορες μέθοδοι ΘΟΥ είναι διαθέσιμες.

Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά τη ‘‘βιο-πανομοιότυπη’’ θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (οι Βιό-Πανομοιότυπες ορμόνες είναι ορμόνες ενώσεις χημικά όμοιες με τις φυσικές ορμόνες που παράγονται από τον οργανισμό). Δεν έχει αποδειχθεί ότι η βιο-πανομοιότυπη θεραπεία είναι ασφαλέστερη των παραδοσιακών θεραπειών, όπως η ΘΟΥ, αλλά είναι σίγουρα πιο αποτελεσματική για τη θεραπεία των ορμονικών διαταραχών. Ένα πλεονέκτημα των βιο-πανομοιότυπων ορμονών είναι ότι μπορούν να συνταγογραφούνται και η συνιστώμενη δοσολογία καθορίζεται κάθε φορά με βάση τα αποτελέσματατα των εξετάσεων (ανάλογα δηλαδή με τα επίπεδα των ορμονών που βρέθηκαν στο δείγμα αίματος ή σάλιου) κι ανάλογα με τα συμπτώματα. Η δοσολογία μπορεί να προσαρμόζεται κάθε φορά σύμφωνα με τις αλλαγές που παρατηρούνται στα συμπτώματα και τις ανάγκες σας. Για κάθε γυναίκα που βιώνει ορμονικές μεταβάσεις, τα συμπτώματα παρουσιάζουν κλιμακωτές αλλαγές.

Η ΘΟΥ πρέπει να εξατομικεύεται και στις περισσότερες γυναίκες να χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των περιεμμηνοπαυσιακών συμπτωμάτων στη μικρότερη δυνατή δοσολογία και για όσο γίνεται μικρότερο διάστημα. Αυτό το πρότυπο της περίθαλψης έχει καθοριστεί έτσι, λόγω των πιθανών κινδύνων που μπορεί να προκύψουν από τη θεραπεία, όπως εγκεφαλικό επεισοδίο, καρδιακή προσβολή, θρόμβοι αίματος (εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση) και του αυξημένου κίνδυνου για καρκίνο του μαστού. Οι γυναίκες που λαμβάνουν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης θα πρέπει να κατανοήσουν ότι με την ΘΟΥ η ένταση των συμπτωμάτων θα μειωθεί σημαντικά και θα παρατηρήσουν σωματική και ψυχολογική βελτίωση, οφέλη πολύ σημαντικά για ποιοτικότερη ζωή, ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να ενημερωθούν και να κατανοήσουν όλους τους πιθανούς κινδύνους.

Είναι ασφαλής η ΘΟΥ;

Στην δεκαετία του 1960, η θεραπεία ορμονικής αποκατάστασης (HRT) ήταν ευρέως διαδεδομένη, φέρνοντας επανάσταση στην διαχείριση της εμμηνόπαυσης και συνταγογραφόταν σε γυναίκες για την ανακούφιση συμπτωμάτων όπως εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις, ενοχλήσεις κατά τη διάρκεια του ύπνου, ψυχολογικά προβλήματα, παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος (συχνοουρία και κολπική ξηρότητα) καθώς και για την πρόληψη της οστεοπόρωσης. To 1990 δύο από τις μεγαλύτερες μελέτες που αφορούσαν στη ΘΟΥ διεξήχθησαν – η Women’s Health Initiative (WHI) στις ΗΠΑ και η Million Women Study (MWS) στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τα δημοσιευμένα αποτελέσματά τους, το 2002 και 2003, έθεσαν ερωτηματικά γύρω από την ασφάλεια 2 κυρίως θεμάτων: την αύξηση του κίνδυνου καρκίνου του στήθους και καρδιακών νοσημάτων. Οι μελέτες πήραν μεγάλη δημοσιότητα και οι ρυθμιστικές αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου εξέδωσαν έναν επείγοντα περιορισμό ασφαλείας. Πολλοί γιατροί σταμάτησαν να συνταγογραφούν ΘΟΥ και ο αριθμός των γυναικών που την λάμβαναν έπεσε κατά 66%, με αποτέλεσμα την επιστροφή των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Μεταγενέστερη δημοσίευση όλων των αποτελεσμάτων της WHI οδήγησαν στην απόσυρση κάποιων από τα προηγούμενα συμπεράσματα σχετικά με τον καρκίνο του στήθους και τις καρδιαγγειακές παθήσεις χωρίς όμως την αλλαγή της κανονιστικής οδηγίας ή την κάλυψη του θέματος από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Μία ευρείας κλίμακας ελεγχόμενη έρευνα που διεξήχθη στην Δανία αναφέρει ότι, το 2012, υγιείς γυναίκες που λάμβαναν συνδυαστική ΘΟΥ για 10 έτη αμέσως μετά την εμμηνόπαυση, εμφάνισαν μειωμένο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, υπογραμμίζοντας τα οφέλη που έχουν οι γυναίκες όταν η ΘΟΥ ξεκινήσει αμέσως μετά την εμμηνόπαυση.

Η ΘΟΥ σήμερα

Η πλειοψηφία των γυναικών που χρησιμοποιούν ΘΟΥ για βραχυπρόθεσμη θεραπεία των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, θεωρούν ότι τα οφέλη της υπερτερούν των κινδύνων. Οι γυναίκες που επιθυμούν να ξεκινήσουν θεραπεία ορμονικής αποκατάστασης (ΘΟΥ) πρέπει προσεκτικά να συζητήσουν τα οφέλη και τους κινδύνους της θεραπείας με τον γιατρό τους προκειμένου να αποφασίσουν τι είναι σωστό γι’ αυτές, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία τους, το ιατρικό ιστορικό τους, τους παράγοντες κινδύνου και τις προσωπικές τους προτιμήσεις. Η ελάχιστα αποτελεσματική δόση ΘΟΥ θα πρέπει να χορηγηθεί με διάρκεια χρήσης που εξαρτάται από τους θεραπευτικούς της σκοπούς. Η ΘΟΥ παραμένει κατάλληλη για την πρόληψη της οστεοπόρωσης και μπορεί να θεωρείται η ενδεδειγμένη επιλογή για γυναίκες που ξεκινούν την θεραπεία κάτω από την ηλικία των 60 ετών, και ειδικότερα γι’ αυτές που παρουσιάζουν πρόωρη εμμηνόπαυση. Οι γυναίκες που λαμβάνουν ΘΟΥ θα πρέπει να επαναξιολογούνται από τον γιατρό τους τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Για κάποιες, οι μακροπρόθεσμη χρήση ΘΟΥ μπορεί να είναι απαραίτητη για την ανακούφιση των συνεχιζόμενων συμπτωμάτων και την ποιότητα ζωής τους. Η ΘΟΥ δεν προτείνεται γενικά σε γυναίκες με ιστορικό αποπληξίας (stroke) ή εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης (deep–vein thrombosis) (θρόμβος αίματος), σοβαρή ηπατική νόσο, καρκίνο του στήθους, καρκίνο ενδομητρίου. Δεν είναι συνήθως ενδεδειγμένο για γυναίκες άνω των 60 ετών να ξεκινήσουν ΘΟΥ, καθώς η μελέτη του WHI (Women’s Health Initiative) έδειξε ότι οι κίνδυνοι αυξάνονται, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οι γυναίκες που την ξεκίνησαν νωρίτερα δεν θα πρέπει να την συνεχίσουν και μετά τα 60. Δεν υπάρχει καμία ξεκάθαρη απάντηση για τα αποτελέσματα της ΘΟΥ στην σεξουαλική επιθυμία αλλά κάποιες μελέτες εργασίας καταδεικνύουν ότι το οιστρογόνο στην ΘΟΥ μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση ή την επαναφορά της σεξουαλικής ορμής. Η ΘΟΥ θα βοηθήσει στα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης όπως την κολπική ξηρότητα και την επίπονη σεξουαλική επαφή. Εάν τα κολπικά συμπτώματα είναι το μόνο πρόβλημα, τότε η χρήση τοπικού κολπικού οιστρογόνου πρέπει να προτιμηθεί.

Διάρκεια Θεραπείας

Δεν υπάρχουν λόγοι για υποχρεωτικό περιορισμό της διάρκειας της ΘΟΥ. Για την συνέχιση ή μη της ΘΟΥ θα πρέπει να αποφασίσει η ίδια η γυναίκα, εφόσον ενημερωθεί σωστά από τον θεράποντα ιατρό της και εξεταστούν αφενός η εκπλήρωση των ειδικών στόχων και αφετέρου η εκτίμηση των εν δυνάμει οφελών και κινδύνων. Οι γυναίκες μπορούν να επιλέξουν την χρήση ΘΟΥ για όσο καιρό περιορίζονται τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης μέσω της αγωγής. Μπορούν να σταματούν την ΘΟΥ κάθε λίγα χρόνια, αλλά τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης σε ορισμένες γυναίκες μπορεί να διαρκέσουν πολλά χρόνια κι έτσι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με την αποτελεσματικά μικρότερη δοσολογία.

Δοσολογία

Μικρές δόσεις ΘΟΥ μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα αποτελεσματικά και να διατηρήσουν την ποιότητας ζωής των γυναικών.

Τα Οφέλη της ΘΟΥ

• Είναι η πλέον αποτελεσματική θεραπεία για τις εφιδρώσεις και την ατροφία του ουροποιογεννητικού συστήματος.
• Οι μυϊκοί πόνοι, οι εναλλαγές της διάθεσης, οι διαταραχές ύπνου και η σεξουαλική δυσλειτουργία (συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης λίμπιντο) βελτιώνονται κατά τη διάρκεια της ΘΟΥ.
• Διορθώνει τις αλλαγές που οφείλονται στην έλλειψη οιστρογόνων στο ουρογεννητικό σύστημα και διατηρεί την υγεία των γεννητικών οργάνων.
• Προλαμβάνει την οστική απώλεια που συνδέεται με την εμμηνόπαυση και μειώνει τη συχνότητα εμφάνισης όλων των καταγμάτων οστεοπόρωσης (συμπεριλαμβανομένων των σπονδυλικών και των καταγμάτων του ισχίου).
• Αποτρέπει αποτελεσματικά την απώλεια χόνδρου που συνοδεύει την εμμηνόπαυση.